Φάουστ του Γκαίτε σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού στη Στέγη

Ο Γκέοργκ (ή, κατ’ άλλους, Γιόχαν) Φάουστ ήταν πιθανότατα υπαρκτό πρόσωπο που έζησε στη Γερμανία. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, πρέπει να γεννήθηκε μεταξύ 1460-70 και να πέθανε μεταξύ 1536-39. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ένας «μάγος», δηλαδή αστρολόγος, γυρολόγος και ενδεχομένως αγύρτης και τυχοδιώκτης. Ενώ βρισκόταν ακόμη στη ζωή, έδινε στους συγχρόνους του τροφή για διάφορες δοξασίες. Λίγες δεκαετίες μετά το θάνατό του, δημιουργήθηκαν θρύλοι γύρω από τις παράδοξες συνθήκες του θανάτου του σύμφωνα με κάποιο χρονικό, τον στραγγάλισε ο Διάβολος. Το 1535 ή το 1537, μάλιστα, ο Λούθηρος αναφέρεται στον Φάουστ ως κάποιον που έκανε συμφωνία με τον Διάβολο. Σε όλη τη διάρκεια του 16ου αιώνα ο θρύλος του Φάουστ ήταν από τους πιο δημοφιλείς: γράφονταν γι’ αυτόν λαϊκά αναγνώσματα, μπαλάντες, κουκλοθέατρα και παρωδίες, ενώ γκραβούρες, χαρακτικά και ξυλογραφίες απεικόνιζαν έναν άνδρα να πουλά τη ψυχή του στο Διάβολο…

Ο Φάουστ και ο θρύλος του έμελλε να αποδειχθούν από τους πλέον επιδραστικούς -άμεσα ή έμμεσα- στην ανθρώπινη σκέψη και τέχνη. Ανάμεσα στις σημαντικότερες διασκευές του μύθου είναι η τραγωδία Δόκτωρ Φάουστους (1604) του Κρίστοφερ Μάρλοου. Διακόσια χρόνια αργότερα, ο Γκαίτε γράφει τον «Φάουστ», έργο-ζωής για τον ίδιο και θεμέλιος λίθος του νεότερου ευρωπαϊκού πνεύματος. Ο Hector Berlioz γράφει τη δραματική συμφωνία «Η καταδίκη του Φάουστ» (1828) και ο Charles Gounod την «όπερα Φάουστ» (1859), για να αναφερθούμε σε δύο μόνο από τις πολυάριθμες μουσικές μεταμορφώσεις του μύθου. Στον 20ό αιώνα, ας περιοριστούμε σε δύο μόνο από τις μεταγραφές του: το «Μεφίστο –Μυθιστόρημα μιας καριέρας του Klaus Mann» (1936) και το «Δόκτωρ Φάουστους» του πατέρα του, Thomas Mann (1947). Στον κινηματογράφο, υπολογίζεται πως η ιστορία του Φάουστ έχει μεταφερθεί περισσότερες από 200 φορές, με πιο πρόσφατη τη βραβευμένη ρώσικη ταινία του Αλεξάντερ Σοκούροφ «Φάουστ» (2011, «Χρυσός Λέων» στο 68ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας).

Στην Ελλάδα, ο «Φάουστ» ανέβηκε για πρώτη φορά από επαγγελματικό θίασο το 1904 στο Βασιλικό Θέατρο (μετέπειτα Εθνικό), από τον σκηνοθέτη Θωμά Οικονόμου, στη μετάφραση του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου (εκδόσεις Εστία). Ο Εδμόνδος Φυρστ ερμήνευε τον Φάουστ, ο Νικόλαος Ζάνος τον Μεφιστοφελή και η Μαρίκα Κοτοπούλη τη Μαργαρίτα.