Συνέντευξη

Κίττυ Παιταζόγλου: Αυτή η Αντιγόνη πεθαίνει από πεσιμισμό για τη ζωή που της προσφέρεται.

18 Μαρτίου 2022  |  από Γιάννης Βανταράκης
Κίττυ Παιταζόγλου: Αυτή η Αντιγόνη πεθαίνει από πεσιμισμό για τη ζωή που της προσφέρεται.
Η Αντιγόνη θα παίζεται στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης μέχρι και την Κυριακή 17 Απριλίου.

Λίγες ημέρες αφού έχω δει την παράσταση "Αντιγόνη" του Ανούιγ σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα, συναντώ την Κίττυ Παιταζόγλου και συνομιλούμε για το έργο. Μου εξηγεί τις διαφορές ανάμεσα σ'αυτήν και την Αντιγόνη του Σοφοκλή, την διαρκή σύγκρουση ανάμεσα σ' εκείνη και τον Κρέοντα, ενώ δεν παραλείπει να μας υπενθυμίσει το μήνυμα που θέλει να περάσει ο Ανούιγ στους Γάλλους εκείνης της εποχής που βρίσκονται υπό Γερμανική κατοχή. τΤέλος δεν κρύβει την χαρά της που συνεργάζεται ξανά με την Μαρία Πρωτόπαππα.

 

Μίλησε μας γι'αυτό το γοητευτικό αίνιγμα που θέτει η Αντιγόνη ανά τους αιώνες.

Σαν μορφή η Αντιγόνη τρέχει στους αιώνες γιατί κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά αν η θυσία της άξιζε τον κόπο ή όχι. Αν το αίνιγμα αυτό είχε λυθεί και τα κίνητρά της απαντηθεί, δεν θα μιλούσαμε πια γι αυτήν. Αλλά το θέμα της θυσίας και φυσικά της πάλης που θέτει ανάμεσα στο Εγώ και στον Κόσμο χρωματίζεται διαφορετικά ανάλογα με την ιστορική στιγμή και τους ανθρώπους που ασχολούνται μαζί της.

Στο Σοφοκλή, για παράδειγμα, η Αντιγόνη είναι μία νεαρή γυναίκα που με το καλημέρα εκφράζει θέση απέναντι στον κόσμο, ορθώνει ανάστημα απέναντι στον τύραννο Κρέοντα, σε αυτή την εξουσία που δεν θέλει να υποταχτεί. Με όχημα την πίστη της σ'ένα ανώτερο ιδανικό- το αναφαίρετο δικαίωμά της να θάψει τον αδελφό της-  προχωράει σε πράξη βαδίζοντας προς το θάνατο.

Στον Ανούιγ απ'την άλλη έχουμε ένα έφηβο κορίτσι το οποίο σιγά-σιγά ανακαλύπτει τι θέλει, ή μάλλον αποκτά συνείδηση του τι δε θέλει. Ιδανικά και πίστη οποιασδήποτε μορφής εδώ δεν υπάρχουν ούτε κατά διάνοια, βρισκόμαστε στην καρδιά του Δευτέρου Παγκοσμίου Πόλεμου που όλα έχουν ισοπεδωθεί. Στο έργο έχουμε μία τρομερή σκηνή όπου ο Κρέοντας την «τσακίζει», της διαλύει το επιχείρημα του αδελφού της σαν τραπουλόχαρτο και αυτή πείθεται. Η μεταστροφή της και η τελική θυσία της πια γίνεται όχι για κάποιο ιδανικό, αλλά γιατί η κοινωνία δεν έχει να της προσφέρει κανένα ιδανικό για το οποίο αξίζει να ζεις.

 

 Η σύγκρουση με τον Κρέοντα δικαιολογεί την θυσία της;

Αυτό είναι στην ψυχή, στο μυαλό και στα αυτιά του καθενός πώς ακούει και πώς απαντά σε αυτό. Εδώ ο Ανούιγ φυτεύει κομμάτια δίκαιου και άδικου λόγου σε όλους τους ήρωες. Ο Κρέοντας εδώ δεν είναι τύραννος, είναι ένας κουρασμένος άνθρωπος που δεν ήθελε ποτέ να πάρει την εξουσία. Αντίστοιχα η Αντιγόνη σε πολλά σημεία παραδέχεται ότι δεν ξέρει γιατί ωθείται σ'αυτή την πράξη, δρα παρορμητικά. Η Ισμήνη με το δίκιο της τής λέει πως πρέπει να ζυγιάζεις ποιες μάχες χρειάζεται να δώσεις και ποιες όχι. Κανένας από τους ήρωες δεν είναι καλός ή κακός και τίποτα δεν είναι άσπρο μαύρο. Όλα είναι γκρι.

 

Εν τέλει πιστεύεις ότι πρέπει να αρνούμαστε κάθε μορφή συμβιβασμού;

Να σου απαντήσω ως Κίττυ; Μικρή θα σου έλεγα ότι ήμουν πολύ πιο απόλυτη. Δε σήκωνα μύγα στο σπαθί μου, δεν άντεχα και δεν μπορούσα να συμβιβαστώ με αυτά που θεωρούσα ότι υποτιμούν ή αδικούν εμένα ή τους άλλους ανθρώπους. Ερχόμουν σε μετωπικές συγκρούσεις με όλους και όλα. Όσο μεγαλώνω προσπαθώ να βρω μία άλλη διαχείριση των πραγμάτων. Δεν εννοώ απαραίτητα διπλωματική, αλλά είναι μια μορφή ενηλικίωσης  να κρίνεις μέσα σου ποιές μάχες χρειάζεται πραγματικά να πολεμήσεις και ποιές όχι. Το άλλο είναι μια πιο εφηβική θεώρηση του κόσμου, άκρως γοητευτική εννοείται, αλλά πάρα πολλές φορές εξαντλητική.

Αλλά σίγουρα δεν μπορώ να μην αντιστέκομαι κάθε μέρα σε ό,τι με ακυρώνει ή ό,τι νιώθω ακραία άδικο ή χειριστικό. Ζούμε σε μία εποχή που κυριαρχεί το άδικο και το παράλογο, υπάρχει ένας διαρκής "πόλεμος" σε κάθε τι ευάλωτο, είτε αυτό λέγεται γυναίκα, είτε LGBT κοινότητα, είτε πρόσφυγες, είτε μειονότητες ανθρώπων. Σαν η κοινωνία μας να αποδέχεται μόνο το σκληρό πρόσωπο και μια άλλη θεώρηση της ζωής, πιο ευάλωτη, πιο ανθρώπινη και συμπεριληπτική να έχει πεταχτεί στα σκουπίδια ως το αντίθετο της δύναμης. Υπάρχει ένα σημείο στο έργο που πάντα με ταράζει, όταν η Αντιγόνη μιλά για το δικαίωμα κάθε περιπλανώμενου ανθρώπου, κάθε πλάνητα αυτού του κόσμου, για ανάπαυση. Όταν ένας άνθρωπος είναι κατάποκος, βασανισμένος, τον φροντίζεις. Η ανάπαυση και η φροντίδα είναι θέμα πολιτισμού. Δεν μπορούμε να πετάμε ανθρώπους στον Καιάδα επειδή δε μας κάνουν.

 

Υπάρχει στο έργο μία μάχη του λόγου και των λέξεων απέναντι στους νόμους;

Ναι, και αυτή είναι και η κύρια γραμμή της Μαρίας. Η κατεύθυνση όλης της παράστασης είναι ο λόγος και ο αντί-λογος. Ο Κρέοντας εκφράζει έναν λόγο και η Αντιγόνη έρχεται και φέρνει έναν αντί-λογο. Το πώς οι λέξεις ηχούν στο χώρο, πώς ανοίγουν για να υπάρξουν και να ακουστούν ταυτόχρονα, έχει σημασία. Ο Ανούιγ είναι σπουδαίος συγγραφέας, γιατί ξεκοκκαλίζοντας το έργο καταλαβαίνεις πως γράφει κρυπτικά. Περνά το έργο απ'την λογοκρισία των Ναζί, ενώ κρυφά παρακινεί -απ'τα στόματα όλων των ηρώων - τους Γάλλους εκείνης της εποχής για αντίσταση και ακεραιότητα. Για αφύπνιση και συσπείρωση. Ο λόγος έχει φοβερή δύναμη στο έργο. Το ίδιο και η χειρονομία, η κυριολεξία της χειρονομίας, που είναι η απόλυτη σωματοποίηση του λόγου. Τα πρόσωπα παλεύουν να επικοινωνήσουν, φτάνουν σε αδιέξοδο, αλλά οι λέξεις τους μένουν στον αέρα και ταξιδεύουν στο χρόνο.

 

 

Εξήγησε μας την μεταστροφή της Αντιγόνης προς την θανάτωση.

H Aντιγόνη του Σοφοκλή θα λέγαμε πεθαίνει από ιδεαλισμό. Αυτή εδώ η Αντιγόνη πεθαίνει από πεσιμισμό. Δεν ξέρει γιατί πεθαίνει, ξέρει όμως γιατί δεν θέλει να ζει. Γιατί αυτό το μοντέλο ζωής κι ευτυχίας που της προσφέρεται δεν την αντιπροσωπεύει. Η ψυχή της δεν μπορεί να χωρέσει στα μικρά ψιχουλάκια ευτυχίας που της προτείνει ο Κρέοντας, και που κάποτε μπορεί να γίνουν ψωμάκι.  Αυτή τα θέλει όλα απόλυτα, τώρα, και χωρίς παζάρια. Νομίζω είναι κι ένας φόρος τιμής του Ανούιγ σε όλα τα παιδιά, όλους τους νέους κάθε εποχής που βάδισαν προς το θάνατο χωρίς να ξέρουν απόλυτα το γιατί.

 

 

Υποβόσκει μία σύγκρουση της Αντιγόνης με την αστικότητα;

Φαινομενικά. Το έργο είναι φαινομενικά αστικό, υπάρχει ένα κάλυμμα αστικότητας για να μιλήσει ο Ανούιγ για άλλα πράγματα. Ναι, βάζει π.χ την βασιλοπούλα να έχει δίπλα της την τροφό η οποία διαμαρτύρεται ότι όλες οι βασιλοπούλες φέρονται το ίδιο. Βάζει τους δυο αδελφούς Ετεοκλή και Πολυνείκη να συμπεριφέρονται σαν τσογλάνια, τρέχοντας με τα αυτοκίνητα, ξοδεύοντας λεφτά στα μπαρ και οργανώνοντας πραξικοπήματα. Υπάρχουν πολλές αναφορές που μας οδηγούν στο να πιστέψουμε πως πρόκειται για αστικό δράμα. Κάτω από αυτό το περιτύλιγμα, όμως ,υπάρχει κάτι που συνεχώς βράζει από χιούμορ και απελπισία, ένα περιέχομενο που θέλει να σπάσει το καλούπι και να ανοίξει στο θέατρο του παραλόγου, να μιλήσει για την παρακμή και τις φρικαλεότητες του κόσμου. Ο Ανούιγ γράφει την εποχή που γράφουν ή θα γράψουν κι ο Σαρτρ, ο Μπέκετ, ο Ιονέσκο. Η Αντιγόνη του γλιστρά από το ακραίο χιούμορ στην ακραία τραγωδία. Αυτό είναι και το πιο ουσιαστικό που είχε να καταθέσει εκείνη την εποχή.

 

Μίλησε μου για την συνεργασία σου με την Μαρία Πρωτόπαπα αλλά και τους υπόλοιπους συνεργάτες.

Την Μαρία την ξέρω αρκετά χρόνια. Απ'την πρώτη φορά που δουλέψαμε στην "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" στο Φεστιβάλ το 2013. Έκτοτε έχουμε ξανασυνεργαστεί σε διαφορετικά πόστα. Με την πάροδο των χρόνων χτίσαμε μία κοινή γλώσσα που είναι σπάνιο και ανακουφιστικό. Είναι πολύ ωραίο να νιώθεις ότι πορεύεσαι μ'έναν άνθρωπο τεχνικά και πνευματικά, με αγάπη- ακόμα και πολλές εντάσεις –αλλά σίγουρα με αφοσίωση και δουλειά πάνω σε πράγματα που σε εξελίσσουν. Τώρα για τους υπόλοιπους συμπαίκτες τι να πω. Η εμπειρία, η ψυχραιμία και η γενναιοδωρία του Χρήστου είναι κάτι το απερίγραπτο, ο πυρετός κι ο οίστρος που φέρνει ο Γιάννης επίσης, η Αντριάνα και ο Δημήτρης είναι πλάσματα τόσο δοτικά, όλοι… Κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες, με τον covid, την αναβολή στην αναβολή, τις ματαιώσεις- η πρώτη παραγωγή μας άφησε ένα μήνα αφού ξεκινήσαμε πρόβες- τα διαφορετικά προγράμματα του καθενός από χρωστούμενες δουλειές, ίσως με άλλους ανθρώπους να μη γινόταν και ποτέ η παράσταση. Τι απόλαυση όμως που συνέβη.

 

photo credit: Ρούλα Ρέβη