O Άρης Μπαλής μας συστήνει τον δικό του Στάνλεϊ Κοβάλσκι
Ποιος είναι τελικά ο Στάνλεϊ Κοβάλσκι; Ένα brutal αρσενικό πατριάρχης που παρασέρνει τα πάντα στο διάβα του ή ένας ακόμα πληγωμένος ήρωας απ' αυτούς που έπλασε ο Τένεσσι Ουίλιαμς. Ένας ήρωας που έχει βρεθεί στο περιθώριο λόγω της καταγωγής του, που έχει υποστεί ρατσισμό και βρίσκεται τραυματισμένος απ' τις αναμνήσεις του πολέμου που έλαβε μέρος και όλα αυτά τα μεταφέρει σαν νάρκη η Μπλανς στο σπίτι του. Συναντήθηκα με τον Άρη Μπαλή ο οποίος τον υποδύεται στην νέα μεταφορά του έργου σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά και μου μίλησε για όλα αυτό που κρύβει ο ήρωας του
Θα ήθελες να μου μιλήσεις γι' αυτή την νέα ανάγνωση του έργου που επιχειρείτε;
Θα ξεκινήσω με κάτι που το σκέφτομαι συνεχώς τον τελευταίο καιρό ότι είναι ένα έργο που είτε ως κείμενο αλλά και οι αναπαραστάσεις του απ' τις ταινίες ή τις παραστάσεις μέσα στα χρόνια δημιουργούν μία μυθολογία επιπρόσθετη πάνω σ' αυτό. Αυτό έχει τη δυσκολία ότι πρέπει να είσαι όσο πιο καθαρός γίνεται για να βγάλεις αυτά τα φίλτρα και να διαβάσεις το έργο. Αυτή η διαδικασία έχει τρομερό ενδιαφέρον γιατί ανακαλύπτονται πτυχές που είτε έχουν παραβλεφθεί ή εμείς επιθυμούμε να βλέπουμε αλλά πράγματα απ' αυτά που υπάρχουν, εξαιτίας των τόσων αναπαραστάσεων. Ως εκ τούτου δύο βασικές πτυχές που υπάρχουν συνολικά στο έργο του Τένεσσι Ουίλιαμς που ναι μεν είναι ρεαλισμός αλλά ταυτόχρονα έχει ισχυρές δόσεις ποιητικότητας, στο πώς συνθέτει τις σκηνές όπου δεν τον αφορά η απόλυτη αναπαράσταση της πραγματικότητας αλλά μέσα σ' αυτή βάζει περιγραφές όπου γιγαντώνουν μία κατάσταση και την πάνε σε μία παράπλευρη πραγματικότητα και το άλλο σε σχέση με το έργο ειδικά είναι ότι υπάρχει μία ισχυρή ταξική ανάγνωση του. Η Μπλανς είναι εκπρόσωπος μίας παλαιάς τάξης πραγμάτων. Μίας αριστοκρατίας παλιάς και από την άλλη ο Στάνλεϊ είναι ένας άνθρωπος της εργατικής τάξης δεύτερης γενιάς μετανάστης Πολωνός που έχει πολεμήσει για την Αμερική και μέσα απ' όλη αυτή την διαδρομή του προσφέρεται το Αμερικάνικο όνειρο και το αρπάζει. Οπότε βλέπουμε μία πτώση από τη μία της παλαιάς τάξης πραγμάτων και την ανάδυση μίας καινούργιας με άλλη ορμή πιο ορθολογική και πραγματιστική.
Περιέγραψε μου τον ήρωα και αν συνάντησες κάποιου είδους δυσκολίες.
Προσωπικά μου φαίνεται απλοϊκή και ακίνδυνη η αναπαράσταση μίας κλισέ μάτσο αρρενωπότητας. Ο Στάνλεϊ αναφέρεται συνεχώς στο έργο και από την Στέλλα και από την Μπλανς ως κοινός. Αυτό που συζητάγαμε και με τον Δημήτρη Καραντζά πλέον το 2024 καταλαβαίνεις ότι μία αρρενωπότητα η οποία είναι κακοποιητική, παρεμβατική, ευνουχιστική, θέλει να έχει εξουσία, δεν ενσαρκώνεται κατ' ανάγκη από ένα αρσενικό- brutal. Aυτό μπορείς να το δεις σ' έναν απλό κοινό άνθρωπο που έχεις δίπλα σου και αυτό μου φαίνεται και πιο επικίνδυνο. Ότι δηλαδή μπορούμε πλέον αυτόν τον παρεμβατικό λόγο να τον αναγνωρίσουμε σε όλες του τις μορφές και όχι σε μία συγκεκριμένη.
Τι είναι αυτό που πληγώνει τον Στάνλεϊ;
Ξεκινάμε από δύο βασικά χαρακτηριστικά του. Το ένα είναι ότι είναι Πολωνός μετανάστης και αυτό σημαίνει ότι έχει δεχθεί έναν ρατσισμό ασύλληπτο ως μετανάστης σε μία Αμερική προ παγκοσμίου πολέμου. Αυτό το πράγμα τον έχει διαμορφώσει ξεκάθαρα. Παρ' όλο που ζει σε μία πολυπολιτισμική γειτονιά με ανεκτικότητα, βλέπουμε ότι η Μπλανς τον υποτιμά διαρκώς ως προς την καταγωγή του και αυτό του ξυπνά μνήμες που θεωρητικά τις είχε ξεπεράσει, διότι έχει απαρνηθεί την παλαιά του ταυτότητα και δηλώνει περήφανος Αμερικανός πολίτης. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό του το οποίο είναι δύσκολο για εμάς αναγνώσιμο σήμερα βλέποντας το έργο αλλά οικείο και ευανάγνωστο για τους ανθρώπους της εποχής είναι ότι ο Στάνλεϊ πολέμησε στον Β'. Π.Π και η δουλειά του ήταν να απενεργοποιεί νάρκες. Ήταν ασύλληπτος ο κίνδυνος που διέτρεχε. Επίσης αυτός ο πόλεμος του έχει αφήσει ένα μετατραυματικό στρες. Άρα η αίσθηση κινδύνου όπως τον διαμόρφωσε μέσα στα ναρκοπέδια είναι ισχυρή και ανεξέλεγκτη. Μία νάρκη γι'αυτόν είναι η Μπλανς η οποία εισβάλλει μέσα στο σπίτι του. Η οποία με την εμφάνιση της αναιρεί, ακυρώνει και υποτιμά ότι έχει καταφέρει εκείνος. Έτσι υπάρχει μία επαναδιαπραγμάτευση ταυτότητας και όταν αυτή έχει συγκροτηθεί μέσα από πληγές παρελθόντος τότε όλα αυτά τα τραύματα βγαίνουν στην επιφάνεια.
Σε τι διαφέρει από την Μπλανς;
Θα σου πω για το μεγάλο τους κοινό ότι και οι δύο έχουν πολλά τραύματα και πληγές όπου πάνω σ' αυτά λαμβάνει μέρος η σύγκρουση τους. Η βασική τους διαφορά είναι ότι ο Στάνλεϊ κοιτάει την πραγματικότητα ως αυτό που είναι και ψάχνει μέσα σ' αυτήν να βρει την άκρη. Αντιθέτως η Μπλανς είναι ακριβώς αυτή η πραγματικότητα την οποία δεν αντέχεται να διαχειριστεί και έχει ανάγκη να δημιουργήσει παράπλευρες ερμηνείες της πραγματικότητας για να επιβιώσει.
Θα τον παρομοίαζες μ' έναν σύγχρονο μετανάστη;
Σκέφτομαι ότι είναι πιο κοντά σ' έναν μετανάστη δεύτερης γενιάς όπου θα ψήφιζε Τραμπ στις επερχόμενες εκλογές. Κουβαλάει αυτά τα επιπρόσθετα χαρακτηριστικά. Ενώ είναι Πολωνός θέλει να ονομάζει τον εαυτό του Αμερικανό και αυτό βέβαια σημαίνει κάτι. Φυσικά φταίει και η κοινωνία που δεν τον αποδέχεται αλλά και ο ίδιος δεν κάνει κάτι ώστε να δει προοδευτικά τον κόσμο. Επίσης όλη αυτή η ταύτιση του με τον τρέχοντα λόγο ρέπει προς μία απολυτότητα.
Ποια κομμάτια της προσωπικής ζωής του Τένεσσι Ουίλιαμς βλέπουμε εδώ;
Καταρχήν ψάχνοντας για τον Σ.Κοβάλσκι και διαβάζοντας επιστολές και γράμματα διαπιστώνουμε ότι είναι το κράμα τριών ανθρώπων. Του πατέρα του, ενός συναδέλφου του και ενός δεσμού του. Όλα τα χαρακτηριστικά του θυμού του Στάνλεϊ και των εξάρσεων του τα έχει πάρει απ' τον σύντροφο του. Επίσης το κομμάτι του αλκοολισμού, της κρυφής ομοφυλοφιλίας, της ψυχικής ασθένειας, αλλά και το ταξικό υπάρχει σε όλα του τα έργα είναι με κάποιο τρόπο κοινά.
Yπάρχει κάποιο ερωτικό στοιχείο ανάμεσα στους δύο ήρωες;
Αν το δεις από την ανάποδη αυτό που σκέφτομαι η τόση εμπάθεια που έχει με την Μπλανς δεν δικαιολογείται. Είναι αυτό που πολλές φορές σιχαινόμαστε στη ζωή μας σύγχρονως είναι και αυτό που λατρεύουμε περισσότερο. Αυτές οι δύο αντίθετες ενέργειες οι οποίες συνυπάρχουν. Οπότε ως εκ τούτου κατά μία έννοια υπάρχει μία γοητεία. Η γοητεία αυτού που δεν καταλαβαίνω. Η γοητεία αυτού που μου ξεγλιστράει. Του ασκεί μία μεγάλη γοητεία σε βαθμό που τον εκνευρίζει και θέλει να το τσακίσει.
Η σύγκρουση του παρελθόντος με την ωμή πραγματικότητα κυριαρχεί και στις μέρες μας;
Σαν κοινωνία βρισκόμαστε σ' ένα μεταβατικό στάδιο. Το λέω γιατί αν τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει κάπως το θέμα των έμφυλων διακρίσεων βλέπουμε με πόση ευκολία φωνές του παρελθόντος βγαίνουν να υπερασπιστούν κάτι που πάει να αλλάξει τους όρους που συνδιαλέγονται οι άνθρωποι μεταξύ τους σε σχέση με την ισότητα και την προσβασιμότητα έναντι ενός πατριαρχικού λόγου. Ένας λόγος ο οποίος ανήκει στο παρελθόν προσπαθεί να κάνει κριτική σ' έναν νέο λόγο που ψάχνει να βρει τα πατήματά του και να στοιχειοθετηθεί. Το βλέπουμε και στο μεταναστευτικό όπου αντί η λύση να είναι μία κοινοτική προσέγγιση των πραγμάτων και αλληλέγγυα που θα καταλάβει και θα ερμηνεύσει το πρόβλημα για να το λύσει αντ' αυτού κάνουν την εμφάνισή τους ξενοφοβικές και ρατσιστικές φωνές που είναι σίγουρα παρελθοντικές.