Συνέντευξη

Μιχάλης Βαλάσογλου: Να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε την Ιστορία ως μία σειρά από αναπόδραστα γεγονότα.

6 Φεβρουαρίου 2023  |  από Γιάννης Βανταράκης
Μιχάλης Βαλάσογλου: Να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε την Ιστορία ως μία σειρά από αναπόδραστα γεγονότα.

Λίγες ώρες πριν την πρεμιέρα της παράστασης "Η άνοδος του Αρτούρο Ούι" του Μπέρτολτ Μπρεχτ σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη, συνάντησα τον Μιχάλη Βαλάσογλου για να μου μιλήσει γι'αυτό το τρομακτικά επίκαιρο έργο. Την άνοδο της ακροδεξιάς όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο και τις συνέπειες που έχει αυτό, την συνεργασία του με τον Άρη και τα κοινά χαρακτηριστικά που τους διακατέχουν,ε νώ τέλος δεν παρέλειψε να αναφερθεί στην ανθεκτικότητα και την ευελιξία που έχει ως γνωρίσματα ο καπιταλισμός.

 

Θα ήθελες να μου πεις λίγα λόγια για το έργο;

Ο Μπρεχτ μιλάει για τον φασισμό και τους μηχανισμούς που τον εκτρέφουν, χρησιμοποιώντας ως όχημα της αλληγορίας του μία ομάδα γκάνγκστερ στο Σικάγο του ’30, που πουλάει προστασία στην τοπική λαχαναγορά. Στην πορεία, αυτή η συμμορία νταήδων και μαχαιροβγάλτηδων με επικεφαλής τον Αρτούρο Ούι κάνει τις κατάλληλες χειραψίες με τους κατάλληλους ανθρώπους, εκβιάζει, τρομοκρατεί, δολοφονεί και τελικά καταλαμβάνει την εξουσία. Το αποτέλεσμα είναι μια μακάβρια φάρσα σε ίσες δόσεις γελοιότητας και τρόμου.

 

Μίλησέ μου για τον χαρακτήρα τον οποίο υποδύεσαι.

Είναι ένας ακραία βίαιος χαρακτήραςΟ Ερνέστο Ρόμα είναι το δεξί χέρι του Αρτούρο και ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του, η σπίθα που τον αφυπνίζει από τον λήθαργο της αρχικής του απραξίας. Είναι επίσης ο μόνος που παραμένει τυφλά φανατισμένος, ακόμα κι όταν όλοι οι υπόλοιποι για λίγο ξαποσταίνουν στα νέα τους προνόμια. Έρχεται μάλιστα μια στιγμή, που το όλο εγχείρημα κρατιέται όρθιο από αυτούς τους δύο και μόνο, γι’ αυτό ο Ρόμα είναι και ο πιο προδομένος μπροστά στις ματαιώσεις που τους περιμένουν.

 

Πόσο επίκαιρος είναι στις μέρες μας ο Μπρεχτ;

Όσον αφορά στον Αρτούρο Ούι, είναι δυστυχώς τόσο επίκαιρος όσο και η εφιαλτική άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο χρόνια τώρα.Οι λαϊκιστικές φωνές ολοένα αυξάνονται. Λίγα χρόνια πριν, παρακολουθούσαμε άναυδοι τον ανεκδιήγητο Τραμπ και όλο αυτό φαινόταν σαν το κακόγουστο αστείο ενός αποτυχημένου κωμικού,αδύνατον να το πιστέψει κανείς.Δεν μπορώ να μην κάνω τη σύνδεση με αυτήν τη σκοτεινή κλοουνερί που στήνει ο Μπρεχτ. Παρακολουθώντας την πορεία του Ούι/Χίτλερ, καταλαβαίνει κανείς ότι δεν πρόκειται για κάποιο δαιμονικό τοτέμ,αλλά για έναν από εμάς,έναν κοινό άνθρωπο που από τη μία κουβαλάει όλη τη γελοιότητα της ύπαρξης, από την άλλη δεν διστάζει να διαπράξει τα πιο φρικτά εγκλήματα.Αυτό θέλει να αναδείξει ο Μπρεχτ και η σπουδαία συνεισφορά του είναι ότι προτείνει να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε την Ιστορία ως μια σειρά από αναπόδραστα, μονόδρομα γεγονότα.Ο πλήρης τίτλος του έργου είναι «Η αποτρέψιμη άνοδος του Αρτούρο Ούι». Ο Μπρεχτ μας προτρέπει να αντιληφθούμε ότι όλα αυτά τα τρομακτικά κεφάλαια του παρελθόντος συνιστούσαν κάποτε ένα ιστορικό «τώρα». Σ’ αυτό το σημείο, στο «κατώφλι», για λίγο όλες οι εκβάσεις ήταν πιθανές,θετικές και αρνητικές. Αυτή η έννοια του κατωφλιού με γοητεύει πάρα πολύ, την κρατάω πάντα ως οδηγό μου από σκηνή σε σκηνή.

 

Πώς ήταν η συνεργασία σου με τον Άρη Μπινιάρη;

Με τον Άρη έτυχε να γνωριζόμαστε από παλιά, τότε που πρωτοξεκινούσαμε στο θέατρο, καθένας από την αφετηρία του. Πάντα θαύμαζα τις δουλειές του και όταν συνεργαστήκαμε πέρυσι στη «Φάρμα των Ζώων» είχα ενθουσιαστεί από το πάθος του, ένιωθα να ξαναζωντανεύει μέσα μου εκείνη η πρώτη θέρμη. Το ίδιο συνέβη και τώρα στον Ούι. Η δική μου «προϋπηρεσία» στη μάσκα, στον σύγχρονο χορό και στη μουσική ταίριαξε με τη μουσικότητα και την έντονη σωματικότητα που έχει ως βάση ο Άρης. Θυμάμαι έβλεπα το «’21» στο Φεστιβάλ Αθηνών και αναρωτιόμουν πώς γίνεται να παρακολουθούμε τέτοιο θέαμα καθιστοί, ήταν σαρωτικό και τρυφερό ταυτόχρονα, σαν μέταλ συναυλία με παραδοσιακά όργανα και ποίηση. Είναι φορές που ακόμα έχω αυτήν την αίσθηση στις παραστάσεις του. Χαίρομαι πολύ τη συνεργασία. Όταν υπάρχει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους, στη διαδικασία και στο πλαίσιο πάντα δημιουργείται ένας χώρος ελεύθερος και γι’ αυτό καρποφόρος. 

 

Πόσο εύκολα πιστεύεις αναζωπυρώνονται συνθήκες απολυταρχίας;

Όταν το έδαφος είναι πρόσφορο,πολύ εύκολα. Το παρατηρεί κανείς σε περιόδους κρίσης, γιατί η κρίση σημαίνει έκπτωση. Εκεί, το μέχρι πρότινος δεδομένο τώρα εκπίπτει, το χθεσινό κεκτημένο σήμερα χάνεται και αυτό συμβαίνει συνέχεια, ανά κύματα.Παρά τις προσπάθειές μας και παρά το πρόσταγμα του καπιταλισμού που επιχειρεί να μας πείσει για το αντίθετο, είμαστε όντα της απώλειας,με τη βαρύτητα παλεύουμε κάθε μέρα.Από την άλλη είμαστε καταδικασμένοι να «έχουμε», είμαστε εγγεγραμμένοι στον Λόγο, δεν μπορούμε απλώς να «είμαστε», όπως τα ζώα.Και όποιος έχει, αναπόφευκτα κάποτε θα χάσει. Εκεί συνήθως βρίσκει ο λαϊκιστής την ευκαιρία να υποδείξει έναν υπαίτιο και η μάζα ακολουθεί.Τότε ήταν ο εβραίος, άλλοτε ήταν ο μαύρος,ο κακός γείτονας, ο μετανάστης και πάει λέγοντας. Δεν έχει σημασία αν μιλάμε για την απώλεια των υλικών αγαθών ή των ιδεολογιών, αν η κρίση μάς βρει πνευματικά ανοχύρωτους, χωρίς πυξίδα, είμαστε θήραμα για τον πρώτο αυτόκλητο σωτήρα που διαθέτει λέγειν, πυγμή και αφήγημα που μας βολεύει. 

 

Έχει καλύψει ο καπιταλισμός όλες τις υπόλοιπες ιδεολογίες;

Προφανώς όχι, αλλά σίγουρα αποδεικνύεται ανθεκτικός ακριβώς γιατί το αφήγημά του είναι καλοστημένο και ευέλικτο. Ακόμα κι όταν εκτίθεται,μάλλον κερδίζει έδαφος, παρά χάνει, η στρέβλωση είναι εντυπωσιακή.Αν π.χ. ένας πολιτικός πιαστεί να χρηματίζεται, αυτό όχι μόνο δεν παρουσιάζεται ως ένδειξη σήψης, αλλά ως απόδειξη ότι το σύστημα δουλεύει άψογα, έχει τους μηχανισμούς για να αντιμετωπίσει τα πάντα.Επίσης πατάει ισχυρά στο ατομικό μας φαντασιακό και σταδιακά διαγράφει το συλλογικό.Κατασκευάζει μια ιδεατή εικόνα του εαυτού που είναι πολύ θελκτική για να την αγνοήσεις. Σου λέει «είσαι υπέροχος όπως είσαι,μην αλλάξεις τίποτα, μόνο δούλεψε σκληρά και θα καταφέρεις τα πάντα». Όχι, ούτε μόνο υπέροχος είμαι, ούτε μπορώ να καταφέρω τα πάντα και δη μόνος μου.

 

Υπάρχει και σ' αυτήν την παράσταση το μουσικό τοπίο που φτιάχνει ο Άρης;

Ναι, ο Άρης σκέφτεται πάντα και πρώτα τη μουσικότητα της παράστασης, είτε αφορά στον λόγο, είτε στους ήχους και στα τραγούδια. Ο συνθέτης μας, ο Αλέξανδρος Δράκος Κτιστάκης, έχει δημιουργήσει ένα μουσικό σύμπαν από συμφωνική μουσική μέχρι μηχανικά ηχοτοπία, που για μας είναι ένας επιπλέον παίχτης, ένα στοιχείο που συνομιλεί διαρκώς με το κείμενο,το σκηνικό και τα σώματα.

 

Είναι σκοτεινοί οι καιροί που διάγει το επάγγελμα σας;

Δεν θα τους χαρακτήριζα σκοτεινούς. Ποτέ δεν ήταν εύκολο το επάγγελμά μας, αλλά έχει περάσει και δυσκολότερες εποχές, απροκάλυπτα λογοκριμένο, απαξιωμένο κοινωνικά, κλπ. Πάντα όμως αγωνιζόμαστε για το καλύτερο. Το πάγιο αίτημά μας να αντιμετωπιζόμαστε ως άρτια εκπαιδευμένοι εργαζόμενοι και όχι ως κάτι αθεράπευτα ρομαντικοί, αναλώσιμοι χομπίστες, στην πραγματικότητα του θεάματος όχι μόνο αγνοείται, αλλά, όπως παρατηρούμε τις τελευταίες εβδομάδες, πλήττεται βαριά.

 

photo credit: Πάτροκλος Σκαφίδας