Τη φετινή θεατρική σεζόν, που τόσο απότομα αποχαιρετήσαμε, είδα τρεις καταπληκτικές παραστάσεις, με κοινό παρονομαστή ότι είναι  βασισμένες σε βιβλίο. Ουσιαστικά, αποτελούν τρεις performance δραματοποίησης βιβλίων πολύ έξω από το θεατρικό πλαίσιο. Αναφέρομαι στα έργα: Αρίστος (βασισμένο στο βιβλίο «Ο Γύρος του Θανάτου» του Θωμά Κοροβίνη), Ανθρωποφύλακες (βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Περικλή Κοροβέση) και Το Χρονικό του Χρόνου (βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Stephen Hawking). Εν είδει προλόγου, θα αναφερθώ στα κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία συνέβαλαν στο να κάνω μια ενιαία «κριτική» παρουσίαση των.

Αρχικά, και τα τρία βιβλία απέχουν παρασάγγας από το γόνιμο έδαφος που παρέχει η λογοτεχνία, αφήνοντας χώρο σε έναν θεατρικό συγγραφέα να πλάσει (εκ νέου) το έργο για τις ανάγκες μιας σκηνής. Το περιεχόμενό τους δεν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, κάθε άλλο. Ο «Γύρος του Θανάτου» είναι ένα κολάζ από αφηγήσεις, μαρτυρίες και άρθρα εφημερίδων που σκιαγραφούν το ποιόν του Αρίστου (Αριστείδης Παγκρατίδης), φερόμενου και ως Δράκος του Σέιχ Σου. Το βιβλίο «Ανθρωποφύλακες» αποτελεί, ουσιαστικά, την προσωπική μαρτυρία του Κοροβέση και περιέχει τα γεγονότα που ακολούθησαν τη σύλληψή του ως πιθανού αντιφρονούντα κατά τη διάρκεια της χούντας. Μέσα, περιγράφεται με μια σοκαριστική γλαφυρότητα ο τρόπος με τον οποίο ένα βασανισμένο κορμί καταφέρνει να αντέξει και να παραμείνει ελεύθερο, παρόλες τις φρικτές πρακτικές με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπο. Τέλος, στο «Χρονικό του Χρόνου» ο Hawking παραθέτει όλες τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις και θεωρίες, από τη μεγάλη έκρηξη μέχρι την ανακάλυψη των μαύρων τρυπών.

Ουσιαστικά, δεν μιλάμε για παραστάσεις με σκηνικά, διαλόγους και όλα τα «τυπικά» που αναμένονται κατά το ανέβασμα ενός έργου. Τρείς performance χωρίς ρόλους. Οι ηθοποιοί καλούνται, μέσω της ερμηνείας τους, να δραματοποιήσουν αποσπάσματα, συγκριμένες στιγμές των βιβλίων. Η πλοκή αφήνεται στα χέρια των σκηνοθετών, οι οποίοι έχουν επωμιστεί το δύσκολο έργο της σύνθεσης ενός δράματος. Μετά από την παρακολούθηση και των τριών παραστάσεων, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι κανένα καλλιτεχνικό εγχείρημα δεν είναι δύσκολο και οι «μεγάλοι ρόλοι» δεν έρχονται, απαραίτητα, μέσα από κλασσικά θεατρικά κείμενα.

Ανθρωποφύλακες

Μπαίνοντας στο υπόγειο του θεάτρου Τέχνης, βρίσκουμε τον Νέστορα Κοψιδά να μας περιμένει υπομονετικά, καθισμένος σε μια καρέκλα σε ένα άδειο σκηνικό, με πλάτη σε μια ασημί κουρτίνα. Η αφήγηση των γεγονότων ξεκινά με το χτύπημα στην πόρτα. Μέσα από μια νωχελική ερμηνεία, τα σκληρά γεγονότα ξεδιπλώνονται. Η αντίθεση είναι ορατή, αλλά θα έλεγα ταιριαστή με τον τρόπο που ο Κοροβέσης περιγράφει τα γεγονότα.

Ξαφνικά ακούγεται μουσική, και τρεις κοπέλες μέσα στις πούλιες – Θεοδώρα Γεωργακοπούλου, Ειρήνη Γεωργαλάκη, Ελένη Ζαχοπούλου– και ένας παρουσιαστής με παπιγιόν – Άρης Λάσκος– μας μεταφέρουν σε ένα «ευχάριστο διάλειμμα για διαφημίσεις». Έχοντας διαβάσει το βιβλίο, με ξενίζει λίγο στην αρχή όλο αυτό και μου ξινίζει, θα τολμήσω να πω. Νιώθω λίγο ότι η παρεμβολή με βγάζει από το κλίμα.

Περνώντας η ώρα και με τα γεγονότα να σκληραίνουν όλο ένα και περισσότερο, αρχίζω και εκτιμώ τη σκηνοθετική ματιά του Μάνου Βαβαδάκη και συνειδητοποιώ πόσο πολύ ανάγκη έχω σαν θεατής αυτή την ανάπαυλα. Αφορμάται από στοιχεία μέσα στο βιβλίο και από γενικότερα δεδομένα και στατιστικά για την περίοδο της χούντας, για να μας δείξει πως πίσω από το θέαμα και τη λαμπερή «πραγματικότητα» κρύβονται βασανιστές και σκοτεινά κελιά.

Αρίστος

Για το 2019-20, το καστ της παράστασης αποτέλεσαν: ο Γιάννης Λεάκος, η Φιλαρέτη Κομνηνού και ο Μιχάλης Οικονόμου. Ρόλοι ουσιαστικά δεν υπάρχουν. Η σκηνή έχει ένα τραπέζι, γεμάτο με χαρτιά, ένα δύο ψάθινα σκαμπό, μια γιρλάντα με φωτάκια και στο πλάι ο Άλκης Μαγγόνας να δίνει την απαραίτητη –ζωντανή– μουσική νότα.

Τρεις εξαιρετικές ερμηνείες, συνθέτουν επί σκηνής, σιγά σιγά, την εικόνα του Αρίστου. Από τα μικράτα του, μέχρι την εκτέλεσή του στις 16 Φεβρουαρίου του 1968. Τα νταλαβέρια του με τον υπόκοσμο, τα ναρκωτικά, η εκπόρνευσή του μας μεταφέρονται μέσα από εναλλαγές ρόλων και αναγνώσεις αποσπασμάτων από εφημερίδες και μαρτυρίες, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παπαγεωργίου.

Η σχέση του με τη Λολό, την τραβεστί, και την πιάτσα δραματοποιείται μέσα από την υπέροχη ερμηνεία του Μιχάλη Οικονόμου. Με μια ευπλαστότητα και ένα τσαλάκωμα που έρχεται να δώσει μια νότα γέλιου στην όλη πνιγηρότητα, μας διηγείται πώς γνώρισε τον Αρίστο και σκιαγραφεί τόσο τον ίδιο όσο και την κοινωνία της εποχής. Η δόλια μάνα, λόγια της οποίας έξοχα μας μεταφέρονται εκ στόματος Φιλαρέτης Κομνηνού. Οι συνεχείς τύψεις ότι δεν μπόρεσε να σώσει τον γιο της. Η φτώχεια που άφησε τα σημάδια της ανεξίτηλα επάνω σε εκείνη και την οικογένειά της.

Με αποκορύφωμα τον Γιάννη Λεάκο, σαν άλλος Αρίστος, να μας κοιτάζει στα μάτια και να λέει: «Μανούλα μου, είμαι αθώος». Και εκεί η αλήθεια είναι ότι ανατρίχιασα και κατέταξα την παράσταση μέσα στις πιο συγκλονιστικές, δίχως ίχνος υπερβολής, που έχω παρακολουθήσει. Γιατί, δεν φτάνει για τον θεατή το έργο να βασίζεται σε ένα δυνατό κείμενο, θέλει και αντίστοιχες ερμηνείες για να νιώσει κομμάτι της ιστορίας.

Το χρονικό του χρόνου

Στο έργο «Το χρονικό του χρόνου», σε σκηνοθεσία Νατάσσας Τριανταφύλλη, ο Δημήτρης Πασσάς και ο Ηλίας Μελέτης παίζουν με το κοινό, μέσα από δώδεκα «πράξεις» που σηματοδοτούν τα δώδεκα κεφάλαια του βιβλίου.  Σε ένα άδειο σκηνικό, δύο φιγούρες που κινούνται συνεχώς, εκμεταλλευόμενες τα παιχνίδια που κάνει το φως. Μια ροή πληροφοριών τρέχει να προφτάσει τον χρόνο.

Στιγμιαία, έχω την αίσθηση ότι βρίσκομαι στο πλανητάριο. Απορώ πώς οι δύο ηθοποιοί κατάφεραν να αποστηθίσουν ένα τόσο δύσκολο και τόσο μεγάλο κείμενο. Ένα κείμενο που δεν αφήνει περιθώρια λάθους ή αυτοσχεδιασμού. Μαγνητίζομαι από την δυναμική των ερμηνειών. Ακούραστοι, σαν δύο σωματίδια στον πυρήνα του ατόμου, σε συνεχή αλληλεπίδραση.

Μια performance που, θα τολμήσω να πω, δεν απευθύνεται σε όλους. Και αυτό δεν είναι καθόλου κακό. Ήταν καιρός και οι nerds αναμεσά μας να απολαύσουν μια καλά δομημένη θεατρική παράσταση που αν μη τι άλλο πραγματεύεται κάτι πολύ έξω από εμάς… έτη φωτός μακριά!